Steeds meer mensen kiezen ervoor om ongehuwd samen te leven. Indien uit een informele relatie (geen huwelijk of geregistreerd partnerschap) een kind wordt geboren, gelden er andere regels dan wanneer een kind tijdens een huwelijk (of geregistreerd partnerschap)¹ wordt geboren.

Na de beëindiging van de relatie, dienen er over de kinderen ook afspraken te worden gemaakt.

Gedurende de samenleving

afstamming
Als een kind geboren wordt tijdens een huwelijk, heeft het kind van rechtswege een juridische vader en een juridische moeder. Er ontstaat van rechtswege een familierechtelijke betrekking (een juridische familierelatie). Een erkenning van het kind door de vader is in dat geval niet nodig.

Als de ouders niet zijn gehuwd, staat het kind alleen tot de moeder in een familierechtelijke betrekking; hier dienen ongehuwd samenlevers rekening mee te houden. Om een familierechtelijke betrekking te laten ontstaan, dient de vader het kind te erkennen. De erkenning van een kind is mogelijk voor de geboorte (erkenning van de ongeboren vrucht), tijdens de aangifte van de geboorte of op een later moment. Er wordt een akte van erkenning opgemaakt door de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente. (Zie ook erkenning van een kind door de biologische vader).

gezag
Met de erkenning is de familierechtelijke betrekking tussen de vader en het kind tot stand gekomen. Het is voor samenlevers – anders dan voor gehuwden – daarnaast nodig het gezag separaat te regelen. Pas nadat het gezag is geregeld, is een ouder (juridisch gezien) verantwoordelijk voor de verzorging en opvoeding van een kind. Verder is degene die is belast met het ouderlijk gezag de wettelijke vertegenwoordiger van een kind, verricht – in samenspraak met (eventueel) de andere gezagsouder – officiële handelingen voor het kind en neemt belangrijke beslissingen in het leven van het kind. Dit gezag komt van rechtswege (automatisch) toe aan de moeder en moet, in het geval van (enkel) een informele relatie, voor de vader worden aangevraagd. Het gezag kan door de ouders samen (digitaal of schriftelijk) worden aangevraagd bij de rechtbank.

Na de beëindiging van de samenleving

ouderschapsplan
Indien de samenleving wordt beëindigd en er sprake is van gezamenlijk ouderlijk gezag, zullen de ouders een ouderschapsplan moeten opstellen. In dit ouderschapsplan worden afspraken vastgelegd over hoe de ouders na hun uiteengaan het ouderlijk gezag samen willen gaan uitoefenen. In het ouderschapsplan worden afspraken opgenomen over (o.a.) de hoofdverblijfplaats, de omgangsregeling, de verdeling van de kosten van verzorging en opvoeding van het kind (de kinderalimentatie), het verstrekken van informatie en andere praktische zaken. Daarnaast worden er afspraken tussen de ouders vastgelegd over de wijze van omgang met elkaar.

geen gezag…
Sommige vaders komen er na de beëindiging van de samenleving achter dat het gezag niet is geregeld, bijvoorbeeld omdat het niet bekend was bij de ouders dat dit, naast de erkenning, separaat geregeld moest worden. In dat geval is het nog steeds mogelijk een aantekening van het gezag in het gezagsregister te laten opnemen, als beide ouders hiermee instemmen. Als de moeder niet instemt met de aanvraag van het gezamenlijk gezag, is het mogelijk een verzoek tot het vaststellen van het gezamenlijk gezag in te dienen bij de rechtbank. Een verzoek hiertoe dient door tussenkomst van een advocaat te worden ingediend.

…wel een recht op omgang en verplichting tot kinderalimentatie
Als de vader geen gezag heeft, maar het kind wel heeft erkend, heeft de vader wel een recht op omgang met het kind. Een kind heeft namelijk recht op omgang met beide ouders en de niet met het gezag belaste ouder heeft het recht op (en de verplichting tot) omgang met zijn kind. Indien de ouders hier samen geen overeenstemming over kunnen bereiken, kan de rechter een omgangsregeling vaststellen.

Daarnaast is de juridische ouder ook verplicht te voorzien in de kosten van verzorging en opvoeding van het kind (kinderalimentatie). Deze onderhoudsplicht geldt voor de juridische ouders van een kind, dus ook als er geen sprake is van gezag.

Na de beëindiging van de relatie, dienen er over de kinderen ook afspraken te worden gemaakt.

Conclusie

Ook samenlevers die uit elkaar gaan, moeten afspraken maken met betrekking tot de kinderen. Juist na de beëindiging van een samenlevingsrelatie komen ouders eerder (in vergelijking met de verbreking van een huwelijk) voor onverwachte zaken te staan, omdat niet alles van rechtswege is geregeld. Voor samenlevers met kinderen is het van belang dat er duidelijke afspraken worden gemaakt in de vorm van een ouderschapsplan. Juridische bijstand bij het opstellen van een ouderschapsplan voorkomt in een latere fase discussies, spanningen en wellicht langdurige en kostbare procedures.